Murarka ogrodowa - co wiemy o pszczołach samotnicach?

Informacje o pszczołach samotnicach

Należąca do pszczół samotnic murarka ogrodowa jest gatunkiem owada zapylającego, stąd też niezwykle pożytecznego w ogrodach i sadach. Ponieważ w ostatnim czasie napływające z całego świata statystyki na temat populacji zapylaczy biją na alarm, tworzenie sztucznych siedlisk dla murarki jest racjonalnie uzasadnione, a wręcz pożądane. Hodowla tego gatunku pszczół samotnic nie jest ani wymagająca, ani też skomplikowana. Jednak, żeby zabrać się za nią na profesjonalnym poziomie, warto co nieco wiedzieć o cechach, cyklu życia i upodobaniach murarki ogrodowej. Dlatego też chcemy podzielić się z Państwem naszą wiedzą na jej temat.

Klasyfikacja biologiczna murarki ogrodowej

• Królestwo: Zoa (Animalia) – Zwierzęta
• Podkrólestwo: Metazoa (Eumetazoa) – Tkankowce
• Typ: Arthropoda – Stawonogi
• Gromada: Insecta – Owady
• Rząd: Hymenoptera – Błonkoskrzydłe
• Podrząd: Apocrita – Stylikówki (Grupa: Aculeata – Żądłówki)
• Nadrodzina: Apoidea - Pszczoły
• Rodzina: Megachilidae - Miesierkowate 
• Rodzaj: Osmia 
• Gatunek: Osmia rufa – Murarka ogrodowa

Cechy gatunku

Murarkę zalicza się do rzędu owadów błonkoskrzydłych ze względu na charakterystyczne cechy budowy. Są to dwie pary błoniastych skrzydeł oraz gryząco-liżący rodzaj aparatu gębowego. Tak jak inne owady tego rzędu, pszczoła ta przechodzi przeobrażenie zupełne (holometabolię) – z jaj wykluwają się larwy, które przechodzą w stadium poczwarki, a ta z kolei przeistacza się w dorosłego osobnika. Poczwarka w trakcie rozwoju zabezpieczona jest kokonem.

Murarka jako rodzaj liczy w Polsce aż 18 gatunków pszczół, które wykazują się zdolnością „murowania gniazd”, czyli zalepiania ich piaskiem lub gliną zmieszanymi ze śliną owada. Tej czynności zresztą murarka zawdzięcza swoją nazwę. Inna zdolność tej pszczoły samotnicy to zbieranie pyłku na dolną część odwłoka. Przechodząc już konkretnie do murarki ogrodowej, jest ona jednym z najpospolitszych gatunków zapylaczy wiosennych, który występuje na obszarze całego kraju. Wyróżniające murarkę ogrodową jest silnie owłosione ciało o rdzawej lub rdzawoczerwonej barwie. Znajduje to uzasadnienie w łacińskiej nazwie gatunku (rufa wywodzi się od słowa rufus, czyli rudy). Jest ona pszczołą o średniej wielkości budowy ciała, zbliżonej do pszczoły miodnej. Samice murarki można rozpoznać po dwóch charakterystycznych rożkach, które umiejscowione są na płytce czołowej. Kolejna cecha samic tego gatunku to mocno zbudowane i uzębione żuwaczki znajdujące się w części twarzowej. Dzięki żuwaczkom murarka ogrodowa może wykonywać prace, z których jest znana pod tą nazwą.
Murarki to pszczoły samotnice, lecz w sprzyjających warunkach tworzą nawet bardzo duże kolonie. Mimo tego nie produkują miodu, a głównym celem ich hodowli jest zapylanie drzew, krzewów i sadzonek, które dzięki temu mogą obficie owocować. W sumie pokarm dla tych owadów stanowi około 150 gatunków roślin, w tym drzewa owocowe, krzewy porzeczki, maliny i jeżyny, sadzonki truskawki, jak również rzepak, wyka oraz mniszek lekarski. Wobec tego naturalnym środowiskiem murarek są przydomowe ogrody i sady.

Warunki bytowe

Samotnice wybierają na gniazda lęgowe konary spróchniałych drzew, drewniane słupy i belki w budynkach oraz puste łodygi roślin (najczęściej jest to trzcina) w pobliżu miejsc, które zapewniają im pożywienie. Stworzenie dla nich odpowiednich sztucznych warunków bytowych jest stosunkowo proste, a sama hodowla nie wymaga dużego nakładu pracy i można ją traktować jako przyjemne hobby.
Przygotowanym we własnym zakresie siedliskiem dla tych owadów może być zarówno wiązka trzciny pospolitej, jak również plaster hodowlany. Tak trzcinę, jak i plaster należy zabezpieczyć przed opadami i silnym wiatrem, możliwie również przed mrozem. Można umieścić je np. w drewnianej skrzynce, którą następnie mocujemy do drzew lub słupów ustawionych w pobliżu roślin. Wysokość, na jakiej umieszczamy tego rodzaju „przynętę” dla murarek, nie ma dużego znaczenia. Natomiast dobrze jest zadbać o to, aby wloty do komórek gniazdowych skierowane były w najlepiej nasłonecznioną stronę południową, ewentualnie południowy wschód lub zachód. W ten sposób otwory wlotowe do gniazda są w naturalny sposób ogrzewane, co tylko zachęca owady do zasiedlenia. Ma to również wpływ na aktywność pszczół, której możemy się spodziewać zwłaszcza o wczesnych porach rannych i wieczorem.
Są dwa sprawdzone sposoby zasiedlania uli dla samotnic. Pierwszy polega na ustawieniu domku z trzciną lub plastrem hodowlanym w miejscu naturalnych skupisk murarki. Należy szukać ich na południowych ścianach budynków, zwłaszcza drewnianych stodół lub domów. Można też zakupić gotowe pszczele kokony i umieścić je w bezpośrednim sąsiedztwie sztucznego siedliska. Wtedy należy jednak zadbać o zabezpieczeniu kokonów przed ptakami, gryzoniami oraz wilgocią. W obu wypadkach czynności związane z zasiedleniem powinno się wykonywać tuż po zakwitnięciu pierwszych roślin.

Cykl życia pszczół samotnic

W gnieździe murarki budują od kilku do kilkunastu komórek lęgowych, układając je w rzędzie. Jedną od drugiej komórki oddzielają wytworzonymi przez siebie glinianymi przegrodami. Zanim samica złoży jaja, wypełnia komórki nagromadzonym pokarmem, czyli pyłkiem i nektarem roślin. W kolejnym etapie procesu lęgowego zasklepia komórki, utrudniając ewentualny atak naturalnym wrogom jej larw. Sezon zapylania dla murarki zaczyna się na początku kwietnia i trwa do końca czerwca. Pierwsze wylatują z gniazda samce, ale okres ich lotów kończy się szybciej, niż w przypadku samic. Trwa zaledwie 3 tygodnie. Samice żyją około 7-8 tygodni. W tym czasie następuje też okres reprodukcyjny tych owadów, po którym unasiennione samice budują gniazdo, zbierają pyłek oraz nektar, składają jaja, po czym giną. Młode larwy wylęgają się po kilku dniach od zamknięcia komórek gniazdowych. Żywią się nagromadzonym w komórce pyłkiem do momentu przepoczwarzenia. Ten następuje we wrześniu, aby murarka już w postaci imago (dorosłej) mogła przetrwać zimę. Do następnego sezonu owad przeczekuje w zrobionym przez siebie oprzędzie. Natomiast wiosną budzi się do życia, a cykl powtarza się na nowo.

Gdzie i dlaczego warto tworzyć sztuczne siedliska dla murarki?

Murarka to owad, który powinien zamieszkać w każdym ogrodzie i sadzie, ponieważ jako zapylacz jest uniwersalna i efektywna. Skuteczność zapylania przez nią jabłoni, śliw czy też malin jest porównywalna do pszczoły miodnej. To też doskonały zapylacz roślin uprawianych pod osłoną. Jeżeli zaangażujemy murarkę do pracy w szklarniach i tunelach, w takich warunkach może być ona aktywna nawet 14 godzin na dobę.

Dla uzupełnienia tylko jednej komórki lęgowej murarki zbierają około 200 mg pyłku zmieszanego z nektarem. W matematycznym rozrachunku oznacza to, że pojedynczy owad wykonuje około 40 lotów i odwiedza 1200 kwiatów w celu wykarmienia jednego potomka. Przy czym warto wspomnieć, że nawet w trudnych warunkach samica murarki zakłada minimum pięć komórek lęgowych. Jeżeli pomnożymy tę ilość przez liczbę 200 lotów potrzebnych do zgromadzenia wystarczającego pokarmu, wychodzi na to, że owad zapyla w sezonie 6000 kwiatów. Porównywalna jest także jakość owoców zapylonych przez pszczołę miodną i samotnicę.

Przechodząc do różnic – od pszczoły murarki nie można otrzymać miodu, aczkolwiek dzięki temu jest mniej wymagająca w hodowli, niż pszczoła miodna. Murarki też nie żądlą, czyli możemy czuć się bezpieczni w ich sąsiedztwie, a opieka nad nimi nie wymaga zastosowania odpowiedniego stroju ochronnego. To spokojny i bardzo pracowity owad, za co jest ceniony przez hodowców roślin. Do tego bardzo szybko przywiązuje się do nowego miejsca lęgowego, jeśli tylko pozwolą na to warunki.

Najważniejsze cechy murarki ogrodowej:

• aktywność biologiczna w okresie największego zapotrzebowania na owady zapylające,
• naturalna skłonność do tworzenia kolonii i przywiązanie do miejsca gnieżdżenia,
• łatwość zajmowania gniazd sztucznie przygotowanych,
• spokojny charakter i całkowity brak agresywności (murarka nie broni gniazd, a nawet w przypadku bliskiego kontaktu z ludźmi nie jest agresywna),
• szerokie preferencje pokarmowe,
• wysoka efektywność zapylania roślin, 
• umiejętność pracy w tunelach foliowych,
• niewielki dystans lotów po pokarm (do 300 metrów od gniazd).

Tekst przygotowany na podstawie publikacji Luizy Dawidowicz.

Literatura:

• Banaszak – Cibicka W., 2009. Hodowla dziko żyjących pszczół. Przegląd Pszczelarski, 17: 25-26. 
• Banaszak J., 1993. Ekologia pszczół. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Poznań. 
• Flaga S., 2002. Pszczoła murarka ogrodowa. Zarząd Główny PKE, Kraków 
• Glejdasz K., Wilkaniec Z. 2008. Murarka ogrodowa (Osmia rufa L.: Megachilidae) jako element środowiska rolniczego – biologia i ekologia. [W:] Krajobraz i Bioróżnorodność, (red. S. Kaczmarek: 263-275). Wydawnictwo UKW, Bydgoszcz. 
• Ruszkowski A. Gosek J., Biliński M., Pawlikowski T., Kosior A., Fijał J., Kaczmarska K., 1998. Okresy pojawu pszczół samotnic z rodziny miesiarkowatych (Hymenoptera, Apoidea, Megachilidae) oraz przebieg inkubacji niektórych gatunków. Pszczelnicze Zeszyty Naukowe 42: 299-312. 
• Ruszkowski A., Biliński M., 1986. Rośliny pokarmowe oraz znaczenie gospodarcze murarek. Pszczelnicze Zeszyty Naukowe. 30: 63-87. 
• Syga P., 2011. Owady mile widziane (dostępne online: http://www.e-ogrody.pl/ Ogrody/1,113395,4130283.html) 
• Szefer P., 2012. Budowa pułapek gniazdowych dla murarki ogrodowej Osmia rufa L. (dostępne online: http://podlaskie.ksow.pl/fileadmin/user_upload/podlaskie/pliki/publikacje_2012/piotr_szefer.pdf)
• Wójtowski F., 1979. Spostrzeżenia nad biologią i możliwościami użytkowania pszczoły murarki – Osmia rufa L. (Apoidea: Megachilidae). Roczniki AR w Poznaniu, 111: 203-208. 
  
  
   

Luiza Dawidowicz
Autorka publikacji

Doktorantka na Wydziale Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Absolwentka kierunków: ochrona środowiska na UAM w Poznaniu oraz ogrodnictwo na UP w Poznaniu. Interesuje się projektowaniem ogrodów, urządzaniem i pielęgnacją zieleni, a także rewitalizacją zdegradowanych obszarów. W swoim działaniu łączy wiedzę zdobytą na obu kierunkach studiów z zamiłowaniem artystycznym oraz florystycznym. Uwielbia rośliny, zwierzęta, pracę w ogrodzie, podróże bliskie i dalekie. Działa w Stowarzyszeniu Inżynierów i Techników Ogrodnictwa w Poznaniu, w którym pełni funkcję wiceprezesa Sekcji Florystycznej.